De grootste radiotelescoop van de wereld staat in Noord Nederland

Nieuws | 23 mei 2022

Mooier weer kon het niet zijn om een echte “fieldtrip” te maken naar het LOFAR (LOw Frequency ARray) antenne systeem van ASTRON. Het was goed toeven op de “Superterp” bij Buinen met de vele kwetterende veldleeuwerikken in de blauwe lucht en een prima zonnetje plus onder de voeten het zuivere kwelwater van de Drentse Hondsrug.

Samen met 35 ICD collega’s, en familie, werden we uitgebreid ontvangen door de kundige gidsen van het Drentse Landschap en dan wel die gidsen die tot de zogenaamde LOFAR tafel horen. Dit zijn gidsen die niet alleen de natuur maar ook de high tech details van LOFAR goed weten over te brengen.

LOFAR tafel
LOFAR field
LOFAR - ICD

De Superterp is het high tech hart van een grote pan-Europese radiotelescoop. Samen met stations in Zweden Polen, Duitsland , Engeland, Frankrijk, Ierland en Letland,  vormt de Superterp een radiotelescoop met een 2000 km doorsnede. De LOFAR  superterp ligt in het beekdal van de Hunze en omvat de meeste antenne systemen.

LOFAR in the field
Blue skies - Lofar

De systemen zijn in 2 categorieën: de antennes onder het FM bereik (low Band) en de antennes boven het FM bereik (highband). De eerste soort bestaat uit 2 draden die kruislings op elkaar staan. De tweede soort bestaat uit boxen waar antennes en electronica 1 geheel vormen. Van dichtbij bekeken toch vooral robuuste (weer en water) lowtech systemen.

LOFAR telescope

Waar komt dan de high tech binnen? Die zit zeker in de vervolgstappen. Alle radiogolven worden omgezet in signalen in de bijbehorende computerkasten (cabinets) en precies “getuned” op exacte (atoomklok) tijdstip, omdat de verschillende antennes op verschillende afstanden van dit centrum liggen. Door deze exacte tuning ontstaat een compleet beeld van ( een deel) van het heelal. Omdat de locatie in het open veld is, kan bijna tot op horizon niveau worden waargenomen. Ook zijn de hoeveelheden data duizelingwekkend groot te noemen. Extra straling door telefoons, voorbijrijdende auto’s en andere objecten zoals windmolens kunnen de waarnemingen verstoren en worden daarom ook zo veel mogelijk uitgebannen.

De verzamelde waarnemingen gaan naar het rekencentrum op het Zernike terrein van de RUG. Vanaf dat moment kunnen astronomen, over de hele wereld vrijelijk beschikken over de ASTRON data om hun specialistische onderzoeken te doen.  Omdat de data ca 5-7 seconden wordt vastgehouden bij de Superterp, kan (op afstand te bepalen) een soort “hemelfoto” gemaakt worden als er astronomische interessante verschijnselen aan de hand zijn. Inmiddels wordt het LOFAR systeem ook al ingezet voor onderzoek naar meteorologische verschijnselen zoals bliksem.

LOFAR data processing

Met dank aan de ASTRON organisatie (Johan en Lonneke) voor een boeiende middag!